दसरा म्हणजे काय? विजयादशमीचे महत्त्व

दसरा किंवा विजयादशमी हा हिंदू धर्मातील सर्वात महत्त्वाचा सण आहे. हा सण आश्विन महिन्यातील शुक्ल पक्षाच्या दशमी तिथीला साजरा केला जातो. दसरा म्हणजे दहा दिवसांचा सण, जो नवरात्रीच्या नऊ दिवसांनंतर दहाव्या दिवशी साजरा केला जातो.

दसऱ्यामागील धार्मिक कथा

दसरा साजरा करण्यामागे दोन प्रमुख धार्मिक कथा आहेत:

1. प्रभू रामाचा रावणावर विजय: रामायणानुसार, भगवान श्रीरामांनी या दिवशी लंकेचा राक्षस राजा रावणाचा वध केला आणि माता सीतेची सुटका केली. हा धर्माचा अधर्मावरचा विजय दर्शवितो.
2. देवी दुर्गेचा महिषासुरावर विजय: देवी दुर्गेने नऊ दिवस महिषासुर राक्षसाशी युद्ध केले आणि दहाव्या दिवशी त्याचा वध करून पृथ्वीचे रक्षण केले.

दसऱ्याची धार्मिक आणि सांस्कृतिक परंपरा

शुभ मुहूर्त – साडेतीन मुहूर्त

दसरा हा साडेतीन शुभ मुहूर्तांपैकी एक मानला जातो. हिंदू धर्मात वर्षभरात फक्त साडेतीन दिवस असे आहेत की ज्या दिवशी कोणतेही नवीन काम, व्यवसाय किंवा खरेदी करण्यासाठी मुहूर्त पाहण्याची गरज नसते.

त्यामुळे दसऱ्याच्या दिवशी नवीन वाहन खरेदी, घर खरेदी, व्यवसाय सुरुवात, शाळेत प्रवेश यासारखी महत्त्वाची कार्ये करणे अत्यंत शुभ मानले जाते.

महाराष्ट्रातील दसऱ्याच्या खास परंपरा

1. शमी वृक्ष पूजन

महाराष्ट्रात दसऱ्याच्या दिवशी शमी वृक्षाचे विशेष पूजन केले जाते. ही परंपरा महाभारतकाळापासून चालत आली आहे.

शमी पूजन कसे करावे:

• शमीच्या झाडाला स्वच्छ पाण्याने शुद्ध करावे
• फुलमाला, हळद-कुंकू अर्पण करावे
• दिवा लावून पूजा करावी
• शमीची पाने तोडून घरी आणावीत
• या पानांचे तांबूळ बनवून मोठ्यांना द्यावे

2. आपट्याची पाने – “सोनं सोनं” परंपरा

दसऱ्याच्या दिवशी आपट्याची पाने एकमेकांना देण्याची अनोखी परंपरा महाराष्ट्रात प्रचलित आहे.

आपट्याची पाने वाटण्याची पद्धत:

• आपट्याची ताजी पाने तोडून घ्यावीत
• “सोनं सोनं!” असे म्हणत एकमेकांना पाने द्यावीत
• ज्येष्ठांना पाने देऊन त्यांचे आशीर्वाद घ्यावेत
• मित्र-परिवार यांच्यात पाने वाटावीत
• हे समृद्धी आणि परस्पर प्रेमाचे प्रतीक आहे

दसऱ्याच्या दिवशी केली जाणारी विशेष पूजा

त्रिशक्ती पूजन – तीन देवींची पूजा

दसऱ्याच्या दिवशी तीन शक्तींचे पूजन करण्याची परंपरा आहे:

आयुध पूजा (शस्त्र पूजन)

दसऱ्याला आयुध पूजा करण्याची परंपरा आहे. आयुध म्हणजे शस्त्र किंवा कामाची साधने.

• शेतकरी – हळ, कुदळ, विळा यांची पूजा करतात
• कारागीर – त्यांच्या कामाच्या औजारांची पूजा
• कलाकार – वाद्ये, पेंटिंग साहित्य यांची पूजा
• चालक – वाहनांची पूजा
• विद्यार्थी – पुस्तके, संगणक यांची पूजा
• व्यापारी – दुकान, माल यांची पूजा

दसऱ्याचे वैज्ञानिक आणि आरोग्यदायी फायदे

शमी आणि आपट्याच्या पानांचे औषधी गुणधर्म

आपल्या पूर्वजांनी शमी आणि आपट्याच्या पानांची निवड केवळ धार्मिक कारणांसाठी नव्हे तर त्यांच्या आरोग्यदायी गुणधर्मांसाठीही केली होती.

हंगामातील महत्त्व

दसरा आश्विन महिन्यात येतो, जेव्हा पावसाळा संपतो आणि हिवाळा सुरू होतो. या काळात:

• हवेत आर्द्रता कमी होते
• रोगांचा प्रादुर्भाव वाढतो
• शमी आणि आपट्याच्या पानांचे औषधी गुणधर्म रोगप्रतिबंधासाठी उपयुक्त
• या पानांचा स्पर्श करणे आणि वापरणे आरोग्यासाठी फायदेशीर

दसऱ्याचा जीवनातील संदेश